door Joke Lutjeboer
De lokatie
Ten noorden van Onderdendam, richting Warffum, bevindt zich de wierde van Menkeweer. Vlak voordat we de eerste bocht in de weg gepasseerd zijn, doemt voor onze ogen de historie op. We zien het 'hoogholtje'over het Warffumermaar. Linksaf over het bruggetje naar de camping zien we na enkele meters een van de oude rolpalen die Onderdendam rijk is.
Aan weerszijden van het Warffumermaar, tot zover je kunt kijken, liggen de mooie weilanden met daarop 's zomers de grazende koeien.
Terug op de Warffumerweg zien we links de molen De Zilvermeeuw en rechts de oude boerderij Menkeweer. Aan de voorkant hiervan bevindt zich een oud kerkhof. We mogen over het paadje rechts van de boerderij naar het kerkhof lopen. Als je een van de bewoners ziet, kun je beter even je aanwezigheid kenbaar maken. Je loopt namelijk over privé-terrein.
Net als op Onderwierum bevinden we ons hier op een wierde. In het begin van de 19e eeuw stonden hier nog een kerkje en een klokkenstoel. De kerk is afgebroken in 1828. De klok is later overgebracht naar de kerk in Onderdendam en heeft hier nog tot 1969 in het torentje gehangen.
De boerderij was oorspronkelijk een pastorieboerderij, een weem, de woonplaats van de predikant.
De kerk en de school
Onderwierum en Menkeweer waren vanwege hun kerken en kosterijen kerspels, Onderdendam was oorspronkelijk een buurt, daar stond geen kerk en ook geen school.
De hervormde gemeente te Onderdendam dateert van 1828. De kerkelijke gemeenten van Menkeweer en Onderwierum zijn hierin opgegaan. Aangezien de kerk in Onderdendam pas in 1840 werd gebouwd, kerkte men tot die tijd in Onderwierum.
Menkeweer omvatte oorspronkelijk het gebied ten noorden van het Winsumerdiep, dus ook de bebouwing aan de Middelstumerweg, Warffumerweg, Rodeweg en Winsumerweg in Onderdendam. Het is vrijwel zeker dat op de plaats aan de Warffumerweg, nummers 35 en 37, waar nog de voormalige school en het schoolmeestershuis staan, zich eens de kosterij bevond waar de schoolmeester woonde en de kinderen onderwijs kregen.
In de provinciale Groninger Courant van 8 juni 1802 lezen we dat de schoolopziener Hendrik Wester een kijkje kwam nemen in de school en dat de kinderen in de kerk te Menkeweer tot zijn volle tevredenheid hun kennis en vaardigheden demonstreerden.
We weten niet precies wanneer de kerk gebouwd is. In het archief van de kerkvoogdij te Onderdendam lezen we dat de luidklok van Menkeweer in 1617 is gegoten.
De kerk van Menkeweer vormde vanaf 1594 tot 1651 met Stitswerd en van 1692 tot 1828 met Westerwijtwerd één gemeente.
Op oude kaarten is een kerkpad aangegeven van Onderdendam naar Menkeweer: beginnend achter het armenhuis aan de Warffumerweg dwars door de weilanden, vlak langs de dichtstbijzijnde boerderij naar de kerk te Menkeweer.
Het kerkhofje
Verscheidene namen op de zerken zijn terug te vinden in de archieven van het waterschap Hunsingo en van de Maatschappij tot Nut van 't Algemeen, departement Onderdendam. We noemen enkele namen:
A.J. van Roijen, notaris en eerste voorzitter van het waterschap Hunsingo (zie de site over Onderdendam)
Anthonius Beckeringh, in de 19e eeuw kantonrechter te Onderdendam. Er is een straat naar hem genoemd.
Kornelis Derks Kuiper, kuiper en wagenmaker, de voorvader van de grondlegger van het carosseriebedrijf Bulthuis te Noordwolde. Kornelis Derks ging nog op zijn negentigste op de schaats van Onderdendam naar Groningen.
Om de herinnering aan A.J. van Roijen levend te houden kocht het waterschap Hunsingo (nu Noorderzijlvest) in 1960 het kerkhofje van de hervormde kerk te Onderdendam en heeft sindsdien bemoeienis daarmee. In 1970 is het kerkhof van overheidswege aangewezen als monument.
Een bezoek aan het kerkhofje van Menkeweer is zeker de moeite waard. De plek: voor de mooie historische boerderij en de prachtige vergezichten over de weilanden. De zerken: namen en teksten die vertellen over mensen die hier in de 19e eeuw woonden en werkten.
Bronnen:
- Archieven kerkvoogdij hervormde kerk Onderdendam.
- Boerderijen in het Halfambt, G. Boerma e.a., Groningen, 1992.
- Onderdendam, 200 jaar leven met het Nut, 2001, Bedum.
- Zo as t was, tijdschrift over de historie van de gemeente Bedum, jaargang 1 nummer 3 en jaargang 2, nummer 1.